Bij kunstlicht goede foto’s maken is tegenwoordig geen probleem meer dankzij een flexibele witbalans en ruisvrije hoge ISO’s. Zeker als de camera op RAW staat, kan een hoog kwaliteitsniveau bereikt worden. Toch gaat het wel eens mis. In een ruimverlichte sporthal verschijnen plotseling gekleurde banden over de foto’s. Heb je iets fout ingesteld? Doet de witbalans raar? Nee, die verschijnsel manifesteert zich als je met sluitertijden korter dan 1/50s fotografeert onder lampverlichting met een knipperfrequentie van het stroomnet (50Hz). In dit artikel een korte uitleg en hoe je dit probleem kunt voorkomen met de nieuwe Anti-knipperfunctie op de EOS 80D.

Knipperend licht
Alle lichtbronnen die aangesloten zijn op het wisselstroomnet knipperen in principe. Het menselijk oog ziet het niet altijd - knippergevoeligheid is heel persoonlijk - en elektronica/driver kan het compenseren, zodat het onder normale omstandigheden meestal niet opvalt.
Als je de output van een lamp echter nauwkeurig meet (www.olino.org), dan is dit geen rechte lijn, maar zal dit een golfbeweging zijn. Het beste voorbeeld hiervan is een gloeilamp. Dat lijkt een continue lichtbron, maar er is toch een klein golfje aanwezig met een amplitude (golfhoogte) van 80% tot 100%. De gloeidraad heeft een zekere traagheid en dat levert dus zo’n vloeiende golf op. Een TL-buis heeft minder vloeiende golven en ook zijn de dalen dieper. In sommige gevallen kun je die trilling zien. Van LED wordt beweert dat dit niet knippert, maar dat is afhankelijk van de elektronica die gebruikt is in de lamp. Als het goed is, zet die elektronica de wisselstroom (AC) om naar gelijkstroom (DC). Er is dan geen golf en brandt de lamp altijd 100%. Is die elektronica echter van mindere kwaliteit (lees: goedkoper), dan kan LED nog erger knipperen dan TL.

Bron: www.olino.org

De mate van knipperen wordt gekwantificeerd met de zogeheten Modulatiefactor (MF), variërend tussen 0 en 1. Hoe hoger deze is, des te meer knippering waargenomen kan worden, wat een oorzaak kan zijn van hoofdpijn en vermoeidheid. In het onderstaande overzicht tref je van verschillende lichtbronnen de outputmeting en de bijbehorende MF.

Fotograferen onder knipperlicht
Vaak zal het knippereffect geen invloed hebben op de kwaliteit van de foto, omdat binnen bij een gematigd kunstlichtniveau toch vaak met ‘langere’ sluitertijden gefotografeerd moet worden om hoge ISO’s zo veel mogelijk te vermijden. Voor stilstaande onderwerpen en mensen hoeft 1/50s geen storende bewegingsonscherpte te veroorzaken. Ook video opnemen met een sluitertijd tussen 1/30s en 1/50s gaat prima. Het gaat pas ‘mis’ als je beweging wilt en kunt bevriezen met sluitertijden korter dan 1/100s. Bijvoorbeeld een badmintonwedstrijd of turnen in een helder verlichte sporthal. Dan kan het gebeuren dat het licht net aan het ‘uitgaan’ of ‘aangaan’ is met als gevolg donkere kleurbanden over de breedte van het horizontaal kader (landscape), dus van links naar rechts. Draai je de camera een kwartslag naar een verticaal kader (portrait), dan lopen de banden van boven naar beneden.

Je zult merken dat de banden niet altijd op dezelfde plek zitten en dat de kans op banding groter wordt met een korter wordende sluitertijd. In een ‘lucky shot’ kan het zelfs zo zijn dat je helemaal geen band over de foto ziet.

Anti-knipperfunctie
Als je dus net geluk hebt en een foto met een korte sluitertijd neemt nét op het moment dat de output van het licht maximaal is, dan zie je dus geen kleurband. Jammer dat we die piek niet met het menselijk oog kunnen zien, want dan zou je steeds even wachten op het juiste moment. Canon heeft ontdekt dat je met infrarood (IR) deze pieken wél kunt zien en dat hebben ze als de zogeheten Anti-flikkerfunctie voor de eerste keer ingebouwd in een EOS 7D mark II. Deze functie ‘ziet’ dus dankzij IR pieken van 50/100Hz en opent de sluiter pas als het licht maximaal is. Hierboven zie je het verschil tussen drie opnamen zonder Anti-knipper en drie foto’s met Anti-knipperfunctie ingeschakeld.

Ook de EOS 80D is uitgerust met deze zogeheten Anti-knipperfunctie en de resultaten zijn heel acceptabel. Soms is er nog een vage kleurband zichtbaar, maar die valt niet op in de drukte van het onderwerp of kan in Photoshop nog verder worden afgezwakt (selectie, doezelrand, groen of magenta minder verzadigen). Als de EOS 80D knipperend licht detecteert, dan wordt dat in de zoeker aangegeven met een klein icoontje. Je kunt dan dus de optie Anti-knipperfunctie inschakelen. Dit kan een kleine ontspanvertraging tot gevolg hebben of de snelheid van de ‘motordrive’ iets vertragen. Ook is Anti-knipper niet actief tijdens Live view en filmen, dus alleen als je kadert via de optische zoeker. Voor consistente resultaten adviseert Canon de Anti-knipperfunctie bij voorkeur te gebruiken in de M- of Tv-stand met vaste sluitertijdwaarde.

Samenvatting
Canon heeft met de Anti-knipperfunctie een bijzonder praktische optie ontwikkeld voor fotografen die met korte sluitertijden onder knipperend kunstlicht moéten werken en heeft daarmee een ‘unique selling point’, want de resultaten van deze slimme technologie zijn zeer acceptabel. Dankzij Anti-knipper wordt de kans op een geslaagde opname tijdens sportwedstrijden binnen of bij avondverlichting een stuk groter. De EOS 80D heeft daarmee dus (weer) een stapje voor op alternatieve merken en modellen.

Meer informatie over kunstlicht en modulatiefactoren zie je www.Olino.org
• Algemeen verhaal over lampen: klik hier (13’00” knipperen van lichtbron)
• Modulatie-index: klik hier
• Lampenportal: klik hier
• Uitleg over licht: klik hier

Een test van The Digital Picture lees je hier.