Een aspect waar je niet meteen aan zult denken als je bezig bent met de scherpte van je foto’s is ruisonderdrukking. Toch heeft het verwijderen van ruis uit een foto direct invloed op de hoeveelheid detail van een opname (= scherpte), omdat ruisonderdrukking eigenlijk niet veel meer is dan het versmeren van naast elkaar liggende pixels.

Geen ruis, maar wel detail bij ISO 100 (l). Ruis én detail bij ISO 3200 zonder ruisonderderukking (m). Geen ruis, maar ook geen detail met sterke ruisonderdrukking (r). Alles op 200%.

Oorzaak
Ruis in een digitale foto ontstaat omdat het zwakke meetsignaal bij weinig licht versterkt moet worden. Hoe hoger de versterking (hogere ISO), des te meer ruis. Je kunt het vergelijken met de volumeknop van je muziekinstallatie die je op 100% zet zonder dat er muziek afgespeeld wordt. Dan hoor je ook een sterke ruis.
Met het versterken van het signaal wordt ook de basisruis versterkt en die is afkomstig van de elektrische ruis in de electronicacomponenten in een camera. Er zijn in een foto twee soorten ruis: kleurruis en helderheidsruis. De kleurruis zijn valse kleuren die vaak zichtbaar zijn in neutraal effen delen van de foto. Helderheidsruis manifesteert zich als kleine korreltjes.

Kleurruis+helderheidsruis (l) en helderheidsruis (r)

Ruis bekijken we net als scherpte vaak op 100% in Photoshop en dan is het soms niet echt fraai. Omdat digitale foto’s tegenwoordig echter zoveel pixels hebben, is ruis veel minder aanwezig als een foto op een full HD-scherm (2 Mp) wordt vertoond of op A4 wordt afgedrukt. Op kijkafstand (ca. 50 cm) zal de ruis op beeldscherm en print dan nauwelijks te zien zijn. Ga dus niet onnodig ruis verwijderen, want het detail dat je verliest, kun je nooit meer herstellen.

Voorkomen
Zoals bij alle kwaliteitsaspecten van een foto geldt ook hier dat je beter ruis kunt voorkomen dan corrigeren. Je hebt als fotograaf dan een paar ijzers in het vuur. Dankzij beeldstabilisatie kun je met langere sluitertijden werken dan 1/7 en dus bij lagere ISO’s. De ultieme beeldstabilisatie is natuurlijk een statief en dat kun je dankzij nog langere sluitertijden nog lagere ISO’s gebruiken. Of je gebruikt lichtsterkere lenzen. Een zoomlens van 18-55mm heeft ingezoomd een maximaal diafragma van f/5.6, terwijl de EF 50mm STM een lichtsterkte heeft van f/1.8. Dat scheelt meer dan drie stops en in plaats van bijvoorbeeld ISO 3200 kun je dan ISO 400 gebruiken! Dat scheelt veel ruis. Ook zou je een stopje kunnen onderbelichten met een te lage ISO, maar bedenk wel dat bij het verhelderen van de foto er weer ruis tevoorschijn komt. Tenslotte is het ruisniveaus van volbeeldcamera’s ruim een stop beter dan van APS-C modellen en dat zou een reden van overstap kunnen zijn.

Genezen
Ruisonderdrukking is dé methode om ruis in foto’s te bestrijden. Je kunt dat op je EOS instellen en dan wordt het direct toegepast op JPEG-foto’s en video. Er zijn in de optie Hoge ISO-ruisreductie diverse sterktes beschikbaar waarmee je de ruis kunt laten ‘versmeren’. Over het algemeen zal Standaard goede resultaten geven. Wil je niet teveel detail verliezen en eventuele ruisonderdrukking op je computer uitvoeren, zet de ruisonderdrukking dan op Zwak of zelfs uit.

Wil je alle controle over het wegpoetsen van ruis, zet de camera dan op RAW. Je kunt dan in Digital Photo Professional of in Lightroom achteraf nog kiezen hoeveel ruis dat je wilt verwijderen. In deze programma’s kun je bovendien alleen de kleurruis reduceren, zodat enkel een klein korreltje in de foto resteert, wat positief kan bijdragen aan het karakter van de foto. Op een EOS-camera maakt de ruisreductie helaas geen onderscheid tussen kleurruis en helderheidsruis en gaat het altijd ten koste van detail.

In alle aspecten die van belang zijn bij het maken van scherpe foto’s, hebben we het fenomeen digitaal verscherpen nog niet genoemd. Met de huidige stand van de technologie (sensors met hoge resolutie en lenzen met hoge beeldkwaliteit) kan elke foto scherp zijn, mits je maar aan alle voorwaarden om onscherpte te voorkomen hebt voldaan (klik hier). Als je vindt dat je een foto toch moet verscherpen, dan is er blijkbaar iets mis gegaan bij de opname. Wil je die omissie achteraf nog herstellen, dan is dat theoretisch niet mogelijk. Photoshop kan namelijk geen detail genereren dat er niet is. Het enige dat mogelijk is, is om op pixelniveau het contrast te verhogen, waardoor de suggestie ontstaat dat een foto scherper is. Een dergelijke actie is in principe altijd destructief en onomkeerbaar. Wil je desondanks een foto toch visueel scherper laten lijken, bekijk dan deze videotutorial (klik hier).

Extra’s
Bijna alle EOS-camera’s beschikken over de optie Ruisred. lange sluitertijd. Dit zou je kunnen gebruiken bij nachtopnamen bij sluitertijden langer dan enkele seconden. Als deze optie actief is, maakt de camera na het nemen van de werkelijke foto nog een opname met dezelfde tijd, maar dan met de sluiter gesloten. Hiermee registreert hij de ruis van de camera en trekt die van de ruis van de eigenlijke opname af. De totale foto duurt dus twee keer de sluitertijd plus nog enige verwerktijd.

Een andere optie om ruis te verminderen is door meerdere opnames te maken en die te monteren tot een beeld met minder ruis. Deze optie is bijvoorbeeld bij de EOS 80D te vinden in het menu van de ruisreductie en wordt Ruisond. bij meerd. opn. genoemd. Stel je dat in en druk je de ontspanner door, dan worden snel vier JPEG-opnamen gemaakt die in de camera worden verwerkt tot één beeld met minder ruis. Deze methode werkt natuurlijk alleen maar goed als de camera én het onderwerp volkomen stil staan. Ook is ze alleen beschikbaar als de camera op JPEG staat.

Ruisreductie lange sluitertijd (l) en Ruisonderdrukking bij meerdere opnames (r).

Samenvatting
De digitale fotograaf leeft in een ‘ISO-Walhalla’ vergeleken met zijn analoge voorganger. Elke camera heeft ISO 3200 binnen zijn bereik en in combinatie met een lichtsterke f/2.8-lens blijft de sluitertijd dan binnen bij minder licht korter dan 1/50s. Ook is het ruisniveau, de kleurechtheid en het dynamische bereik bij hoge ISO’s het laatste decennium sterk verbeterd. Als een dergelijke opname goed belicht is, kan ruisonderdrukking achterwege blijven. Omdat het publicatieformaat tegenwoordig niet veel groter is dan een tablet of A4, is het bovendien bij de hoge resolutie van de sensors meestal ook niet zinvol om ruis op 100% te bekijken in Photoshop.
Wil je toch weten met welke software of plug-in je ruis kunt verminderen, ga dan eens op zoek in Google met de zoekopdracht noise reduction software plug-in.