Mensen beoordelen een foto vooral op scherpte. Nou is dat maar één van de talloze aspecten in de fotografie, maar wel een die meteen tot de verbeelding spreekt. Foto’s moeten dus vooral scherp zijn zo lijkt het. Nou ja, dat is de vraag want het gros van de foto’s is alleen gedeeltelijk scherp. En dat heeft met de focus te maken, daar waar we het scherptepunt leggen. Denk maar aan karakteristieke portretten met uiterst beperkte scherptediepte waar neus en ogen scherp zijn en het overige onscherp.
Weer anders is het bij landschappen met schijnbaar onbeperkte scherptediepte dat je een gevoel geeft alsof je mee op reis gaat. Ook architectuur is een gebied waar scherpte en detailweergave een grote rol van betekenis speelt. Het gebruikte lenstype is daarbij ook erg bepalend. Want een groothoek heeft van huis uit een grotere scherptediepte dan een telelens. De nieuwe generatie lenzen wordt steeds scherper en ook de autofocussystemen steeds geavanceerder. Het kan bijna niet meer mis gaan.
Of toch wel? Jazeker, want ook de sluitertijd is cruciaal. Want wanneer je met een 600 mm telelens uit de hand fotografeert bij een sluitertijd van 1/100 seconde kom je waarschijnlijk niet met scherpe foto’s thuis. Zelfs Image Stabilization helpt je dan niet uit de brand. En van een foto met bewegingsonscherpte valt weinig meer te maken, ook niet met verscherping in de nabewerking. Maar wanneer heb je eigenlijk verscherping nodig dan? Nou ja, er zijn best wel wat redenen voor te bedenken hoor.
Stel, je fotografeert met een kitlens maar wilt je foto een topuitstraling geven. Je hebt noise reduction gebruikt waardoor een foto detailweergave heeft verloren. De focus ligt niet helemaal daar waar je het had gewild. Laat ik het hier maar even op houden. Zelf gebruik ik vaak verscherping ondanks dat ik met een 50MP Canon 5DsR schiet i.c.m. Canon TS-E tilt-shift lenzen. Die body heeft enorme detailweergave en de TS-E lenzen zijn sowieso bizar scherp. Maar waarom dan toch nog verscherping?
Nou ja, niet omdat ik m’n verstand heb verloren of het liefst alleen maar achter mijn beeldscherm zit. Nee, bepaald niet! Als fotograaf ben ik vooral gevormd door de genadeloze Shutterstock reviewers die een foto rigoreus afkeuren bij de minste of geringste hoeveelheid ruis of onscherpte. Daarnaast verzorg ik veel Masterclasses, lezingen plus Photo Tours en verwacht mijn doelgroep dat m’n fotografisch werk van het hoogste niveau is. Dus daarom vaak verscherping. Hoe het in z’n werk gaat?
Het is wat ingewikkeld maar ik probeer het even uit te leggen: Ik ben verslingerd aan twilight en night shooting en dan werk je vaak met lange sluitertijden. Ik maak meerdere belichtingen (multi-exposure) die ik in de nabewerking samenvoeg om één foto te krijgen met een hoog dynamisch bereik. Wanneer er wind staat krijg je bewegingsonscherpte en passen verschillende belichtingen niet naadloos op elkaar. Dus zit er niets anders op dan hogere ISO waardes zodat de sluitertijd relatief kort blijft.
En jawel: De tol die je daarvoor betaald is ruis. En om dat te elimineren gebruik ik dus noise reduction. Je verliest dan enigszins detailweergave en scherpte maar dat breng ik dan weer op peil met verscherping. Inderdaad, fotografie kan best ingewikkeld zijn hè! Maar goed, we zijn waar moeten zijn: ‘Verscherping’. Maar er zijn meerdere verscherpingmethodes: Unsharp Mask, Smart Sharpen, Adobe Bridge Sharpening, Adobe LR Sharpening en High Pass Filter om er enkele te noemen. Maar we zijn er nog niet.
Want er zijn ook diverse plug-ins met een verscherping-optie. Het afgelopen decennium heb ik zowat alle genoemde methodes gebruikt en momenteel werk ik graag met NIK output sharpening (plug-in). En voor noise reduction gebruik ik overigens Topaz (plug-in) waarmee je heel exact kunt werken. Want let op, als je er niet behoedzaam mee omgaat ruineer je al snel je foto. Maak altijd een nieuwe laag aan in PS en check je foto op een goede monitor op full size, ofwel 100 % vergroting.
Bij noise reduction moet je het verlies van detailweergave en stofuitdrukking tot een minimum zien te beperken. En bij verscherping is het weer zaak dat je niet doorschiet waardoor er halo’s ontstaan. Het vraagt echt om oefening, vooral wanneer je beiden i.c.m. elkaar gebruikt. Maar goed, middels lagen in PS werk je non-destructief dus kun je het kunstje rustig meerdere keren herhalen totdat je de ultieme afstemming hebt gevonden. Je moet het natuurlijk allemaal wel leuk vinden hè.
Wanneer je een foto tot in de finesses hebt afgewerkt met een sterke compositie, optimale lichtbalans, aansprekende kleuren en ook nog eens tac sharp krijg je aan de borreltafel geheid te horen: “Tjee, die’s scherp!”. Jij zelf weet dat het een optelsom is van de vernoemde kwaliteiten, behoedzame fotografie en tijdrovende editing maar leken vatten dat kort samen met: “Tjee, die’s scherp!”. Ik zou dat gewoon maar zo laten en op social media of fotoclub zoom je meer in op al die andere aspecten.
Verscherping is geen noodzaak maar een bewerking die je foto in bepaalde gevallen een wow-gehalte geeft. Ook wil ik duidelijk maken dat scherpte begint bij behoedzame fotografie. Schiet als het even kan op statief, zorg voor optimale belichting, sterke composities plus vakkundige nabewerking. Het gaat niet om kwantiteit maar om kwaliteit. De beroemde landschapsfotograaf Ansel Adams zei eens dat je meer exposure creëert met twee topfoto’s per maand dan met vijftien middelmatige.
Tony Vingerhoets
Weelde, België, 17 augustus 2020