Op m’n negende begon mijn reis naar de sterren met het boekje “Welke ster is dat?” en een kleine rode telescoop. Ik heb er mijn werk van gemaakt; ik deed tien jaar lang wetenschappelijk onderzoek naar het ontstaan van planeten. Sinds anderhalf jaar help ik met ‘Sterren Kijken In de Stad’ mensen die met sterrenkijken of met astrofotografie willen beginnen. Dat is een dark art, vol steile leercurves, complexe begrippen en diepe valkuilen, maar de voldoening als je voor het eerst een nevel of sterrenstelsel vastlegt, is enorm. Iedereen kan beginnen met maanfoto’s maken.
Wanneer maanfoto’s maken?
Iedere 29,5 dag doorloopt de maan haar rondje rond de Aarde en verandert van nieuwe tot volle maan en terug. De paar dagen rond nieuwe maan is weinig te zien, al kan het een mooie uitdaging zijn de maansikkel net na nieuwe maan te fotograferen. Met volle maan schijnt de Zon recht op het oppervlak van de maan en zijn er weinig schaduwen en details zichtbaar. De maan is het mooist als het zonlicht schuin invalt op haar oppervlak tussen eerste kwartier en laatste kwartier; dit levert mooie schaduwen van bergpieken op en bij kraterranden.
 |
| • Met matige seeing smeren fijne details uit, zelfs bij 1/60s. |
Het hoeft niet helemaal helder te zijn, want er kan best tussen de wolken door geschoten worden. Wel is het van belang dat de lucht rustig is met weinig turbulentie. In astro-taal; de seeing moet goed zijn. Anders smeren details uit en verliest de maan veel scherpte en contrast in foto’s. Op sites als Meteoblue en Clearoutside kan opgezocht worden of de lucht stabiel genoeg is voor een goede avond maanfotografie.
Met welke apparatuur maanfoto’s maken?
Ik gebruik voor maanfotografie een telescoop op een stevig statief dat met motoren de beweging van de maan aan de hemel volgt. Maar een telelens op een stevig fotostatief volstaat, al moet dan wel met de hand voor iedere foto opnieuw op de maan gericht worden. De maan is relatief fel, dus heel lichtsterke objectieven zijn niet nodig. De telescoop in kwestie is een f=600mm, f/7.5 lenzenkijker en volstaat prima met een EOS 700D.
 |
• De camera (hier als voorbeeld een Canon EOS 1000D) via de T2 ring verbonden aan de insteekbuis van de focuser van de telescoop. Rechts een 0.8X reducer/flattener. Onderaan een Bahtinov masker om scherp te stellen. In het midden het Semi-Apo filter.
• Mijn F=600 mm f/7.5 telescoop op een stevige, door motoren aangedreven montering. Hiermee volg ik met gemak de beweging van de maan aan de hemel. |
In mijn geval zijn wat meer accessoires nodig om de camera aan de telescoop te bevestigen. Op de plaats van het objectief komt een T2-ring, met aan de ene kant de Canon EOS Bajonet-aansluiting, aan de andere kant T2-schroefdraad waarmee de ring aan de telescoop vastgemaakt kan worden. Soms gebruik ik filters om kleurfouten van lenzen te verminderen (bijvoorbeeld een ‘Semi-Apo’ filter). Een Bathinov masker helpt enorm om echt goed scherp te stellen. Wanneer juist wat meer blikveld en een snellere telescoop nodig is, kan een reducer helpen. Een flattener vermindert vervormingsfouten aan de rand van de chip (zeker bij full-frame in plaats van APS-C sensors) doordat het brandvlak ter hoogte van de chip niet helemaal vlak is, maar gekromd. Voor de foto aan het einde heb ik overigens geen reducer/flattener gebruikt.
Welke software en instellingen gebruiken?
Mijn eerste tip is om als het kan de camera op een laptop aan te sluiten. Met de standaard EOS Utility software kunnen de camera-instellingen helemaal geregeld worden, op volledig scherm met Live View shoot gewerkt worden en het maken van meerdere foto’s achter elkaar geregeld worden. Er is geen reden om op het kleine scherm achterop de camera te werken en veel meer bewegingen te veroorzaken die een foto kunnen verpesten.
 |
| • EOS Utility is prima om via de laptop de camera-instellingen te regelen. Hier is de live view met het histogram zichtbaar. ISO staat op 200, de sluitertijd op 1/500 s en we schieten in RAW. De foto's worden in dit voorbeeld alleen op de laptop opgeslagen. De knop waar een grafiek opstaat (de pijl wijst ernaar) schakelt het histogram aan en uit. |
Een handige manier om in Live View de instellingen te controleren is met de histogram functie, door op de knop met de grafiek te drukken. Dan verschijnt rechtsonder het histogram. Door RGB te kiezen is de intensiteit per kleurkanaal te zien. De grote piek links zijn de pixels die bij de (donkere) achtergrond horen. De pixels waar het om gaat zijn de lagere piekjes rechts daarvan – de informatie van de maan die we vast willen leggen. Deze moeten ver genoeg naar rechts in het histogram, maar niet zover dat ze mogelijk de rechterkant raken; dit bepaalt het dynamisch bereik in de foto. Typische instellingen zijn ISO 100-200 en sluitertijden < 1/100s. RAW is het juiste format en de focus staat op handmatig.
Scherpstellen boven alles
Het oppervlak van de maan zit vol fantastische fijne details: kraters, ravijnen, bergpieken en schaduwranden. Alleen als extreem precies wordt scherp gesteld, kunnen al die details worden vastgelegd. Dat kan met behulp van de zoom-functie in EOS Utility door scherp te stellen op het beeld (door de knop met het vergrootglas te gebruiken kan 5X en 10X worden ingezoomd), of door met behulp van een Bahtinov masker scherp te stellen op een felle ster en daarna de foto’s van de maan te maken. Bahtinov maskers zijn te koop, of zelf te maken. Printbare templates zijn online te vinden.
 |
| • Een felle ster gezien met een Bahtinov masker voor het objectief. De horinzontale streep staat precies in het midden van de langwerpige 'X'. Focus is dan perfect. Let op de hogere ISO-waarde en de langere belichtingstijd die nodig zijn in Live View: hier wel ISO 3200 en 6 seconden. |
Het beeld van een felle ster met zo’n masker voor het objectief is in de bovenstaande afbeelding te zien. Let op dat voor sterren in Live View de ISO-waarde omhoog moet en de sluitertijd op enkele seconden. Er is dan een langwerpige ‘X’ zichtbaar met een streep erdoor. De focus is perfect als de streep precies door het midden van de ‘X’ valt. Vergeet hierna niet de ISO-waarde en sluitertijd terug te zetten en het masker eraf te halen en pas op dat daarbij de focus niet verandert.
Maanfoto’s: iedere keer weer iets nieuws
Met voldoende tijd en oefening komt op een gegeven moment dan die foto waar het allemaal bij elkaar komt; het dynamisch bereik klopt, de scherpstelling is perfect, de framing klopt. Het leukste aan maanfotografie vind ik dat iedere foto weer iets nieuws laat zien en dat de maan daarom nooit verveelt. En het is een prachtige opstap om dieper de ruimte in te gaan met fotografie.
Victor Land
8 mei 2020
Website: klik hier.
Twitter: klik hier.
Youtube: klik hier.