Heb je wel eens op de voorzijde van een zoomlens gekeken, zoals een EF-S 18-135mm? Voluit zie je dan Canon Zoom Lens 18-135mm 1:3.5-5.6 IS STM. Een hele mond vol, waarbij alle getalletjes en afkortingen iets te betekenen hebben. Die 18-135mm is waarschijnlijk wel duidelijk. Dat is het bereik van de brandpuntafstanden waarbinnen je met deze lens kunt zoomen. Bij 18mm een groothoek en bij 135mm een korte telezoom. Maar wat betekent eigenlijk 1:3.5-5.6? In dit artikel staan we ter verduidelijking daarom kort stil bij het zogeheten maximale diafragma van een lens.
Maximaal diafragma
Wat is het maximale diafragma van een lens? Dit is de grootste diameter van de lensopening bij een zeker brandpunt en daarmee de maximale hoeveelheid licht die een lens door kan laten. Vergelijk het met de dikte (=diameter) van een tuinslang. Hoe dikker de slang, des te meer water er doorheen kan. Een groot diafragma betekent een grote lensopening en wordt genoteerd als bijvoorbeeld f/2, waarbij f het brandpunt van de lens is en 2 het zogeheten diafragmaGETAL. Een klein getal betekent een groot diafragma en een groot getal is een kleine lensopening. Lenzen met een groot maximaal diafragma worden lichtsterke lenzen genoemd, zijnde van f/2.8 tot zelfs f/1.2. Ze hebben vaak fysiek een grote diameter en bevatten veel glas. Ze zijn dus veelal ‘groot en zwaar’ en zitten in een hogere prijsklasse, zoals bijvoorbeeld een RF/EF 50mm 1.2L.
Tot zo ver de theorie en we gaan maar eens in de praktijk kijken wat een groot/klein diafragma (klein/groot diafragmagetal) nu eigenlijk betekent voor de belichting van je foto’s. Pak je camera er eens bij en zorg dat er een zoomlens op staat met een opschrift zoals 1:3.5-5.6 of iets dergelijks. Voor een beter begrip had dit misschien beter f/3.5 – f/5.6 geweest kunnen zijn. Dan had je al geweten dat deze notatie op de lens betrekking heeft op het diafragma. Nu we dat weten, dan is het eerste getal het maximale diafragma (f/3.5) bij het kortste brandpunt, dus bijvoorbeeld 18mm, helemaal uitgezoomd. Het tweede getal is dan het maximale diafragma (f/5.6) bij het langste brandpunt van de lens, dus bijvoorbeeld 135mm oftewel helemaal ingezoomd.
Zet je camera aan en kies de Av-stand, zijnde diafragmavoorkeur. Zet de lens op zijn kortste brandpunt (18mm) en draai aan het instelwiel bij de ontspanknop tot het getalletje van het diafragma hetzelfde is als de eerste waarde aangegeven op de lens, dus 3,5.
Je zult merken dat je geen kleiner getal (= groter diafragma) kunt instellen. Deze f/3.5 is dus het maximale diafragma van de lens die je op het camera hebt. Meer licht kan ie niet doorlaten. Als je nu gaat inzoomen naar een langer brandpunt, dan zul je zien dat deze 3,5 groter gaat worden (=kleiner diafragma) – zonder dat je aan het instelwieltje draait – en 5,6 zal zijn als je helemaal ingezoomd bent. Zoom je nu weer langzaam helemaal uit, dan zal het diafragmagetal weer automatisch 3,5 worden. Dit is niet alleen in de P- en Av-stand, maar zelfs in de M-stand. Ook dan zal het maximaal diafragma tijdens in- en uitzoomen veranderen.
Dus hoe langer het brandpunt wordt, des te kleiner het maximaal diafragma en er relatief minder licht er door de lens kan. Minder licht door de lens betekent dat een foto donkerder wordt als je inzoomt en dat of de sluitertijd langer moet worden of de ISO-gevoeligheid hoger (of beide) voor de gewenste belichting. In de M-stand moet je dat zelf doen, in de P- en Av-stand doet de camera dat voor je.
Als je wilt dat het diafragma tijdens in- en uitzoomen als gevolg van een verlopend maximaal diafragma niet verandert, zoom dan uit het kortste brandpunt en zet het diafragma in de Av- of M-stand op de waarde bij het langste brandpunt, dus f/5.6. Als je het brandpunt nu verandert, dan blijft het diafragma gelijk (f/5.6 of kleiner) en kunnen sluitertijd en ISO ook ongewijzigd blijven voor een constante belichting tijdens het zoomen. Zeker bij het opnemen van video is dat wenselijk.
Vast, constant diafragma
Heb je een lens waar bijvoorbeeld alleen 1:2.8 of 1:4 op staat – dus het tweede getalletje ontbreekt –, dan betekent dit dat het maximaal diafragma altijd hetzelfde zal zijn, zelfs als je bij een zoomlens in- of uitzoomt. De EF 24-105mm 1:4L IS USM is hier een goed voorbeeld van. Een constant, vast maximaal diafragma tref je vooral aan bij zoomlenzen in het hogere segment en bij álle lenzen met een vast brandpunt. Die hebben uiteraard geen verlopend maximaal diafragma, omdat ze maar één brandpunt hebben. |
Minimaal diafragma
Behalve een maximale lensopening heeft elke lens (zoom en vast brandpunt) ook een kleinste lensopening, oftewel een minimaal diafragma. In de praktijk wordt die zelden gebruikt, omdat er dan heel weinig licht door de lens komt én – belangrijker – de lens optisch niet meer scherp is (diffractie). Wil je een hoge beeldkwaliteit behouden, dan moet je diafragma’s van f/22 of kleiner in de praktijk proberen te vermijden. Ook niet voor een maximale scherptediepte bij landschappen, producten en macro’s. Ga dan liever Focus stacken (klik hier).
Ook hier kijken we weer even in de praktijk naar het verloop van het diafragma. Neem de camera en lens die we zojuist gebruikt hebben. Om het verloop van het minimale diafragma van je zoomlens te zien, werken we nu omgekeerd aan de visualisatie van het maximaal diafragma. Zet eerst de camera weer in de Av-stand, maar zoom nu helemaal in tot het langste brandpunt (135mm). Draai dan aan het instelwieltje bij de ontspanner tot je het grootst mogelijk getal ziet, bijvoorbeeld F36. Draai nu aan de zoomring tot je helemaal uitgezoomd bent (18mm). Zonder dat je aan het instelwieltje draait zie je dat het kleinste diafragma nu verloopt van f/35 naar f/22.
Samenvatting
Het verloop van het maximale diafragma van een zoomlens is geen fenomeen waarbij je elke dag stilstaat, maar misschien ben je al vaker ‘verrast’ door verschuivende waardes van diafragma, sluitertijd en/of ISO wanneer je niets anders doet dan alleen maar in- of uitzoomen. Nu weet je waarom, ben je er op bedacht en kun je er rekening mee houden, zodat je nog meer controle krijgt over de belichting van je foto’s.