EOSzine blijft ook in dit nieuwe jaar het afdrukken van foto’s onder de aandacht brengen van fotografen. Een foto op papier is in een tijdperk van buigbare beeldschermen bij televisies, tablets en smartphones niet ‘hip’ meer, maar voor ons is het in toenemende mate de ultieme, spontane beleving van foto’s. Vooral als mooie foto’s op groter formaat worden afgedrukt.
Vorig jaar hebben we daarom de ‘Large Format Printing’-dag georganiseerd (verslag) en een vergelijkende test gedaan van XL-fotoboeken. Nu is het tijd om eens te kijken wat de mogelijkheden zijn om een enkele foto als een vergroting af te (laten) drukken voor bijvoorbeeld een expositie van de fotoclub of een deco-toepassing in je eigen huis.

Vergrotingen (laten) afdrukken
Een foto op groter formaat afdrukken kun je als vrijetijdsfotograaf natuurlijk zelf doen op een zogeheten desktop fotoprinter, zoals de PIXMA Pro 100, Pro 10 of Pro 1. Als je onder kleurbeheer met zo’n printer je foto’s afdrukt, dan heeft dat behoorlijk wat voordelen:
• 100% controle over het resultaat
• direct beschikbaar (geen levertijd)
• keuze uit veel papiersoorten
• relatief goedkoop (ook geen verzendkosten)
• geen beschadiging door verpakken of verzenden
Er zijn wel een paar kanttekeningen bij zelf afdrukken en dat is dat je moet investeren in een printer (PIXMA Pro 100: €475,- / PIXMA Pro 10: €625,- / PIXMA Pro 1: €700,-), dat je toch enig onderhoud hebt en dat je redelijk bekend moet zijn met printinstellingen. De grootste restrictie van deze desktopprinters is echter dat het afdrukformaat ‘beperkt’ is tot 48 bij 32 cm (A3+). Wil je groter, dan moet je investeren in een grootformaatprinter (17”, zoals de iPF5100 en breder), maar dat vraagt een hoge investering (> €1500) en dan moet je ook grotere volumes printen.

Canon PIXMA Pro 1 (A3+)	Canon iPF6450 (24")

Je kunt vergrotingen van je foto’s echter ook uitbesteden en af laten drukken door een online centrale of vaklab. Groot voordeel is dat je je foto’s aanlevert en er dan geen omkijken meer naar hebt. Maar wat bij een desktopprinter de voordelen zijn, zijn bij uitbesteden in zekere zin de nadelen. Die kunnen echter heel beperkt zijn als de onderstaande aandachtspunten in acht genomen worden.

Aanleveren
Om je foto’s optimaal af te laten drukken, moet je ze met de juiste specificaties aanleveren. Welke aanbieder je ook kiest, kijk eerst op de site of bel desnoods om de specifieke aanlevervoorwaarden te weten te komen en hierop je bestanden aan te passen. Wij noemen hier een paar aandachtspunten.
Afdrukresolutie
Het menselijk oog kan tot 300 pixels per inch scherpte onderscheiden. Die 300 dpi (afdrukresolutie) is daarom een bekende waarde in de print- en drukwereld. Naarmate het formaat van de afdruk groter wordt, wordt echter ook de optimale kijkafstand groter en is een afdruk ook bij lagere afdrukresoluties nog steeds visueel scherp. Als we een afdruk van 45 bij 30 cm (18 bij 12 inch) bekijken op ongeveer één meter, dan is 200 dpi toereikend voor een scherp beeld. Je hebt dan minstens 3600 bij 2400 pixels nodig (8,6 Mp). Bij een formaat van 90 bij 60 cm (36 x 24 inch) staan we op twee meter en kan volstaan worden met 125 dpi. Dat zijn 4500 bij 3000 pixels (13,5 Mp). Met de huidige generatie digitale camera’s met een sensorresolutie van 16 Mp of meer zijn deze afdrukformaten dus geen enkel probleem en kun je in veel gevallen zelfs nog bijsnijden.
Afhankelijk van het onderwerp en van je persoonlijke voorkeur is het soms raadzaam om de foto voor een afdruk iets te verscherpen. Sla dit als apart bestand op, zodat je niet de originele opname overschrijft.

Kleurruimte
Naast afdrukresolutie en scherpte is ook de kleur een belangrijke kwaliteitsparameter. Om dit goed te kunnen beoordelen behoor je als fotograaf met een gekalibreerd scherm te werken. Dan weet je voor 95% zeker dan de kleuren, maar ook de helderheid en contrast van de foto zijn zoals jij ze ziet. Een goed IPS-scherm met een Spyder4Express is daarbij een goede basis. Wil je meer details over kalibratie en kleurnauwkeurig werken, kijk dan in de NIDF-norm.
Vervolgens is het belangrijk dat je foto’s voorzien zijn van een kleurruimte: sRGB of AdobeRGB. Bij JPEG stel je dit in op je camera. Bij RAW kies je de kleurruimte als je exporteert vanuit Lightroom. Kijk goed in de aanleverspecificaties van de fotocentrale wat gewenst is. De meest veilige keuze is sRGB voor de meeste dagelijkse onderwerpen en levert vooral bij portretten de meest natuurlijke huidstinten. Alleen onderwerpen met sterk verzadigde en heldere kleuren profiteren van de grotere kleurruimte van AdobeRGB. Wil je AdobeRGB omzetten naar sRGB, doe dit dan met Bewerken, Omzetten in profiel (Convert to profile) in Photoshop of in Photoshop Elements met Afbeelding, Kleurprofiel omzetten, Omzetten in sRGB-profiel. Lever zwart-witfoto’s altijd als RGB aan en niet in de kleurmodus Grijswaarden (Grayscale).

Bestandsformaat
Als je foto’s op groter formaat gaat afdrukken, dan worden aberraties als compressie- en verscherpingsfouten en ook ruis uitvergroot. Voor maximale afdrukkwaliteit is het daarom raadzaam om in RAW te fotograferen en het aantal aanpassingen tot een minimum te beperken. Wees terughoudend met sterke ruisonderdrukking en met overmatige verscherping. Exporteer de RAW als TIFF (8-bits) met verliesloze LZW-compressie of als JPEG in de hoogste kwaliteit (>95). TIFF en JPEG zijn universeel geaccepteerd door afdrukcentrales. PNG soms niet en PSD zelden.
Fotografeer je direct in JPEG, dan zijn vergrotingen ook nog steeds heel goed mogelijk. Zorg dan altijd voor de hoogste kwaliteitsinstelling van JPEG (hoogste resolutie, laagste compressie) en wees gematigd met verscherping, ruisonderdrukking, contrast en verzadiging in de camera. Deze vier aspecten kunnen achteraf beter (meer gecontroleerd en met mate) worden aangepast in Photoshop.

Aanbieders
We hebben twee testbestanden gemaakt op 45 bij 30 cm en 300 dpi voor afdruk op zijdeglans fotopapier (Luster/Satin). Eén bestand om de kleuren te kunnen beoordelen, zowel technisch (kleurverlopen) als praktisch (portret, landschap, natuur). Het andere bestand bestaat uit monochroom foto’s (zwart-wit, sepia en cyanotype) met enkele grijsgradatieverlopen om zodoende de neutraliteit van de zwart-witten te kunnen beoordelen en het contrast en clipping te kunnen zien.
We hebben de onderstaande aanbieders geselecteerd, omdat we die namen vaak in de praktijk horen bij contact met fotografen of regelmatig tegenkomen in de media. We vergelijken ze met de afdrukresultaten van een A3+ desktop fotoprinter, de Canon PIXMA Pro 1 en gebruiken ons beeldscherm (Eizo CX240) en onze large format printer (Canon iPF6450) als referentie.
• CEWE (AH, Mediamarkt, Pixum, etc)
• ColorProof
• Hema
• PosterXXL
• Profotonet
• Qpics
• Webprint
De manier van aanleveren varieert sterk per aanbieder. Meestal zijn formaten groter dan A4 te vinden in de categorie Poster of worden vergrotingen gezien als Wanddecoratie. Bij sommige aanbieders moet elke foto als apart ‘artikel’ worden opgemaakt en in de winkelwagen worden geplaatst en als je dus veel foto’s wilt laten vergroten is dit geen handige methode.
We hebben gekozen voor zijdeglans papier (Luster, Satin en soms zelfs Mat genoemd), omdat dit het grootste toepassingsgebied heeft ten aanzien van de aard van het onderwerp en de wijze van presentatie. Hoogglans versterkt kleuren en detail, maar dat moet dan wel bij het onderwerp passen en ingelijst achter spiegelend glas is hoogglans af te raden. Mat papier, of beter Fine Art, is heel speciaal en kan het karakter van monochromen versterken, maar kleurverzadiging en contrast zijn bij dit soort papier lager.
Vaak wordt het gewicht van het papier als specificatie benadrukt. Standaard heeft fotopapier een gewicht van 240 tot 300 gr/m2. En hoewel een zwaarder papier een hogere kwaliteitsbeleving heeft, is dat eigenlijk niet echt relevant, omdat vergrotingen normaal gesproken nog afgewerkt - en dus opgeplakt - moeten worden. Je prikt een losse foto niet met een punaise tegen de muur of hangt hem aan een wasknijper aan een lijn. Bij ‘dikker’ papier is na opplakken echter wel de structuur van het opplakmedium (karton, PVC, foam, forex) minder goed te zien.

Resultaten
Behandeling en verzending
Een kritisch - en ook vaak vergeten - onderdeel van het afdrukken van foto’s is de behandeling achteraf. Een fotoafdruk is gevoelig voor stof, vocht, vette vingers, vegen, krassen en vouwen. Het is zo jammer dat een mooie print verprutst wordt door een onbedoeld spatje speeksel of een vette vingerafdruk.
Als je dus zelf een print maakt of een grote afdruk ontvangt, dan moet je daar dus zorgvuldig mee omgaan. Zorg voor een redelijk stofvrije omgeving, gebruik katoenen handschoentjes en werk de print (na eventueel drogen) zo snel mogelijk af (inlijsten, lamineren). Het lijkt overdreven, maar het kan je veel ‘leed’ besparen.
Als je foto’s op groter formaat laat afdrukken (A3 of groter) dan is ook de wijze van verpakking en verzending een belangrijke kwaliteitsfactor. Sommige aanbieders (Webprint, CEWE) gebruiken kokers voor de verzending, anderen (Profotonet) versturen ze tot een bepaald formaat als een plat pakket. Beide methodes hebben voor en nadelen. Belangrijk is dat je bij ontvangst goed kijkt of de verpakking onbeschadigd is, in verband met retour en aansprakelijkheid. Weiger een beschadigd pakket of maak er een foto van.
Prijs*
De prijzen voor het laten maken van een afdruk van 45 bij 30 cm variëren van € 5,- (Webprint, Profotonet) via € 7,50 (CEWE) tot € 10,- (PosterXXL) en dat zijn behoorlijke verschillen. Ook moet je minstens 5 euro rekenen voor verwerkings- en verzendkosten.
Als je de afdrukken zelf maakt op een professionele A3+ fotoprinter, zoals de PIXMA Pro 1, dan kost een afdruk van 45 bij 30 cm ongeveer € 2,50 (papier en inkt). Dat is dus een stuk voordeliger en bovendien heb je geen verzendkosten. Zeker als je veel foto’s laat vergroten als fotoclub of voor eigen exposities, dan is de investering voor een dergelijk printer (700 euro) snel terugverdiend. Een klein rekensommetje leert dat als je gemiddeld  3 euro bespaart op een A3-print, dan heb je de printer (restwaarde 100 euro) er binnen 200 prints uit. Bijkomend voordeel van zelf printen is dat je dan natuurlijk ook geen levertijden (1 tot 3 werkdagen) hebt, maar echt kunt ‘printen-on-demand’.

Voordat we de kwaliteit van de prints van de verschillende aanbieders bespreken en vergelijken met de PIXMA Pro 1, eerst een paar opmerkingen.
We hebben de prints afzonderlijk van elkaar besteld en ontvangen, en elke keer als we de verpakking openmaakten, hadden we een positieve beleving. Daarmee willen we zeggen dat alle afdrukken er binnen de marges van beleving en smaak goed uitzien en pas als je ze naast elkaar gaat leggen begin je verschillen te zien. Dus je kunt helemaal tevreden zijn over de centrale die je altijd gebruikt, maar zolang je van exact hetzelfde bestand geen vergelijk hebt bij een andere aanbieder, dan weet je niet of het misschien nog beter kan.
Dat brengt ons meteen bij het tweede punt en dat is dat er verschillen zijn tussen de prints. Logisch zul je denken, want daar doe je toch een test voor. Maar eigenlijk is dat vreemd, want als elke centrale zijn kleurbeheer voor zijn eigen afdrukproces 100% goed geregeld en onder controle zou hebben, dan zouden afdrukken van hetzelfde bronbestand er allemaal hetzelfde uit moeten zien. En dat is niet zo, ook niet tussen de vaklabs als Profotonet, Qpics en Colorproof. Daarmee zou je kunnen concluderen dat perfect kleurbeheer niet bestaat en dat elk apparaat en papier - ondanks deskundige profilering - zijn eigen helderheids-, contrast- en kleurkarakteristieken heeft. Zelfs tussen onze PIXMA Pro 1 en iPF6450, beide van Canon, zien we op die punten kleine verschillen. Het feit dat er onderlinge verschillen zijn, is overigens geen reden tot paniek. Alle prints in deze test kunnen de toets der kritiek ruimschoots doorstaan, waarbij beleving en persoonlijke smaak vaak belangrijker beoordelingscriteria zijn, dan de technische kwaliteit.
Als laatste moeten we ook nog even stilstaan bij de kwaliteit van het licht waarin de afdrukken worden beoordeeld. Elke aanbieder zegt natuurlijk meteen dat beoordeling bij normlicht D50 moet gebeuren, want daarin doen zij het ook. Op zich is dit standpunt terecht, want als je geen norm hanteert kun je ook geen kleurbeheer hanteren. Het feit doet zich echter voor dat de fotoafdruk wordt toegepast in situaties, waarin geen normlicht (of voldoende daglicht) aanwezig is, maar halogeen, TL, LED en gloeilamp. En onder elk van die lichtbronnen kunnen kleuren verschuiven. Het meest duidelijk is dit fenomeen bij zwart-witafdrukken, waar zogeheten metamerie kan optreden.

Kleuren, helderheid en scherpte
Zoals eerder aangegeven zijn op het eerste gezicht bij daglicht de kleuren, helderheid en scherpte van alle afdrukken van de verschillende centrales zonder referentie prima in orde. Bij de prints van PosterXXL en Webprint is al wel te zien dat ze waarschijnlijk het AdobeRGB-profiel negeren en de kleurnummers interpreteren als sRGB, waardoor vooral de huidstinten relatief vaal zijn. Aanleveren als sRGB had dit kunnen voorkomen. De afdruk van CEWE benadert het beste de referentieprint van onze iPF6450, waarbij de kleuren heel natuurlijk en toch sprekend zijn. De kleuren van de prints van Profotonet, Qpics en Colorproof zijn iets meer verzadigd zonder de werkelijkheid uit het oog te verliezen. Profotonet is van deze drie aanbieders met een neuslengte winnaar als we de resultaten van portret-, natuur- en landschapsfoto samenvoegen. De Hema doet het ook prima, al zien we dat de primaire kleuren redelijk donker worden afgedrukt en frisse kleuren rood in bijvoorbeeld klaprozen zijn daardoor minder sprekend. De afdruk van de PIXMA Pro 1 is in kleur, helderheid en beleving te vergelijken met die van CEWE en heeft een iets steilere contrastcurve dan onze iPF6450, waardoor de schaduwen iets dieper worden.
Monochromen en contrastbereik
Als we de monochromen (zwart-wit, sepia en cyanotype) in daglicht vergelijken met onze grijskaart, dan zien we alleen bij PosterXXL een ‘duidelijke’ groenige kleurzweem. Als we heel goed kijken, dan is bij Qpics en Colorproof een puntje rood te zien. CEWE, Webprint, Hema, Profotonet en de inkjetprinters leveren een neutraal resultaat. Bij halogeenlicht zijn de resultaten nagenoeg gelijk aan de beoordeling bij daglichtbeoordeling, maar bekijken we de monochromen onder TL-licht, dan blijft alleen de neutraliteit van de prints van CEWE en de iPF6450/PIXMA Pro 1 gehandhaafd. Bij de overige aanbieders krijgen de grijstinten een onmiskenbare rode kleurzweem en zijn de gevolgen van de eerder genoemde metamerie manifest.
Niet alleen de neutraliteit van een monochroom is belangrijk, maar ook de detaillering in hooglichten en schaduwen. Is 250,250,250 (heel licht grijs) nog zichtbaar ten opzichte van volledig wit (=papierkleur) of treedt er clipping op? Zeker bij glanzende huid, trouwjurken, sneeuwfoto’s en wolken is dit van belang. We zien dat CEWE, Profotonet en de beide inkjetprinters 250,250,250 nog onderscheidend op papier krijgen. Bij de andere aanbieders valt dit blokje weg en is 245,245,245 het eerste lichtgrijze blokje. Het gebied van 96% tot 100% wit wordt dan dus als volledig wit ‘afgedrukt’. Als je dat weet bij het belichten - en eventueel RAW-conversie - van je foto’s, dan is dat geen probleem, maar anders kan er toch clipping optreden.

Conclusie
Als je aanlevert volgens de specificaties van de afdrukcentrales dan zijn gezien de bevindingen van deze test, de onderlinge verschillen tussen de aanbieders klein. Onafhankelijk van elkaar kunnen ze allemaal de toets der kritiek goed doorstaan en is het vooral een kwestie van smaak welke de beste is. Leggen we de afdrukken naast elkaar, dan zouden we zelf kiezen voor CEWE of Profotonet, die zowel de kleuren als monochromen heel natuurlijk en aansprekend op papier zetten. Ook zijn de helderheid en het contrast van de afdrukken van deze twee aanbieders uitstekend.
Verder kunnen we concluderen dat de Canon PIXMA Pro 1 op zijdemat (Luster) papier niet onderdoet voor de online centrales en zeker voor monochroom (zwart-wit) de voorkeur heeft, ook gezien het ontbreken van metamerie én clipping. Kleuren, helderheid en contrast zijn prima in orde.  De hoogglans van deze PIXMA Pro 1 is wel minder dan van een afdruk op ‘echt’ fotopapier, maar dat is inherent aan het gebruik van pigmentinkten. De Canon iPF6450 is op alle punten nog net iets beter dan de PIXMA Pro 1 en levert echt veelzijdige topkwaliteit.
Je kunt onze bevindingen natuurlijk op onze ‘blauwe ogen’ geloven, maar het is misschien niet onverstandig  om zelf de proef op de som te nemen. Maak een testcollage van beelden die voor jouw fotografie karakteristiek zijn en biedt dat bestand (eventueel als sRGB én AdobeRGB) aan bij twee of drie aanbieders, zodat je zelf kunt zien - onder het licht in jouw situatie - welke voor jou de beste is in kwaliteit, maar ook in prijs en service.

Laat je mooiste foto’s ‘leven’ en druk ze af op groter formaat. Zo kunnen jij zelf én de mensen om je heen, nog meer spontaan (!) genieten van prachtige fotografie.

* Alle genoemde prijzen zijn inclusief 21% BTW