Of je nu natuurfotograaf bent of niet, de herfst is voor iedereen een aansprekend seizoen. De natuur laat dan zijn gehele kleurenspectrum zien en combineert dat met strakblauwe luchten, dreigend onweer, windstilte,  storm, mist en ochtend- en avondrood.  Elke opname is een voltreffer, maar wij staan stil bij enkele aandachtspunten en tips voor ‘bijzondere’ foto’s.

Gereedschap
Met elke camera kun je een mooie herfstfoto maken. Zorg dan ook dat je in ieder geval de camera van je telefoon in de aanslag hebt. Dat levert misschien niet de hoogste kwaliteit op, maar je kunt in ieder geval wel onderweg de sfeer van een herfstmoment vastleggen en dat later delen met het thuisfront.
Ga je bewust op pad om herfstfoto’s te maken, dan is een systeemcamera (DSLR of spiegelloos, full-frame of APS-C) met een standaardzoomlens een prima stukje gereedschap. Als je goed let op standpunt, brandpunt en compositie, dan kun je met heel aardige foto’s thuiskomen. Met een iets andere lenskeuze en enkele accessoires in je tas, wordt de kans op een onderscheidende opname echter een stuk groter.

Lenzen
Groothoek | Hoewel je met een standaardzoomlens die begint bij 18mm (28mm kb*) prima een herfstlandschap kunt vangen, wordt het pas echt leuk met een groothoekzoom, zoals de EF-S 10-22mm of de EF-S 10-18mm (super lensje) of de RF 24mm 1.8 IS en RF 35mm 1.8 IS voor het EOS R-systeem, beide met 1:2 macro. Dit geeft je niet alleen meer weidsheid voor landschappen, maar zorgt vooral voor creativiteit als je dicht op je onderwerp kruipt. Gevallen eikenbladeren of een paddenstoel bij 10mm vanaf de grond met tegenlicht fotograferen, levert heel bijzondere close-ups op. Het hoofdonderwerp is dan - in tegenstelling tot een macro - te zien in zijn context, die bovendien bij een groot diafragma en kleine voorwerpsafstand vaak onscherp zal zijn.
50mm Lichtsterk | Canon heeft vppr zijn D-systeem drie prachtige 50mm lenzen met een lichtsterkte van f/1.2, f/1.4 en f/1.8 STM. De f/1.2L-versie heeft een pittig prijskaartje, maar een 1.4 of 1.8 (respectievelijk 350 en 100 euro) hoort eigenlijk bij elke fotograaf in zijn fototas te zitten. Je kunt hiermee schitterende close-ups maken en bij hun grootste diafragma levert dat een prachtige achtergrondonscherpte op en bij tegenlicht ook een heerlijk bokeh. De EF 50mm f/1.4 doet het op dat punt beter dan zijn f/1.8-broertje. Een simpel herfsttakje wordt dan met het zonnetje door het bladerdek een transparant spel van licht en lijnen. Voor het EOS R-systeem kun je op pad met de RF 50mm 1.8. Lekker compact en mooi bokeh.
Macro | Een lens die voor de hand ligt als je met paddenstoelen aan de slag gaat, is natuurlijk een 1 op 1 macrolens. Je kunt daarmee heel eenvoudig onderdelen van bladeren of paddenstoelen isoleren uit hun omgeving en zo aandacht geven aan structuren en kleuren. Omdat je op korte afstand werkt en een dergelijk lens lichtsterk is (f/2.8) kan de kleine scherptediepte de nadruk op een deel van het onderwerp versterken. Op het EOS D-systeem kun je denken aan de superieure EF 100mm 2.8L IS en voor het EOS R-systeem aan de RF 85mm 2 IS, lekker licht en haarscherp.
Telelens | Je loopt door een lange laan met eikenbomen in herfsttooi en een rood en geel bladerdek op de grond. Met een standaardbrandpunt levert dat wel een aardig plaatje op, maar gebruik dan eens een telelens van 150 mm of meer. Als je dan aan het begin van de laan staat, dan trek je bij zo’n brandpunt de hele laan op elkaar. Het perspectief wordt verdicht en kleuren en licht worden geconcentreerd. Bovendien kun je een telelens ook gebruiken voor mooie close-ups met een onscherpe achtergrond. Daarvoor is de RF 100-400mm 5.6-8 IS bij uitstek geschikt.

groothoek f=16mm f/2.8	50mm f/1.4	100mm macro f/2.8

Accessoires
Statief | Voor zowel herfstlandschappen als foto’s van bladeren en paddenstoelen mag een statief niet ontbreken. Omdat je ook hele lage standpunten wilt kunnen gebruiken, moet je de kolom om kunnen draaien en ook de benen wijd uit kunnen klappen. Behalve een groot statief kunnen ook een tafelstatief of een bonenzak wonderen doen om met haarscherpe foto’s thuis te komen (Koopwijzer).
Tussenring | Onderscheidend fotograferen doe je onder andere met onderscheidende standpunten. Voorzie je een lens van een tussenring, dan kun je dichterbij dan normaal en dat levert mooie beelden op. Een 25mm ring op een lens van 50mm maakt het tot een macrolens en bij een tussenring van 12mm op een EF 16-35mm ligt het kortste scherpstelpunt bijna tegen de frontlens!
Circulair polafilter | Kleur en detail zijn de hoofdingrediënten van een herfstfoto. Spiegeling van de zon op vochtige blaadjes en grassprieten kan dan een behoorlijke spelbreker zijn. Met een circulair polarisatiefilter kun je deze reflecties wegfilteren en worden niet alleen de herfstkleuren meer verzadigd, maar krijg je ook prachtige wolkenluchten (Koopwijzer).
Grijsverloopfilter | Hoog contrast in het landschap levert niet zelden belichtingsproblemen op, ook in het najaar. Deze zijn gedeeltelijk op te lossen door gebruik te maken van een grijsverloopfilter (gradfilter). De donkere bovenzijde houdt de heldere lucht doortekend en de transparante onderkant laat voldoende licht door voor een goed belichte voorgrond, zoals een spiegelend wateroppervlak. Combineer een gradfilter met RAW en je krijgt zonder belichtingstrapje een behoorlijk groot contrastbereik in één opname (Koopwijzer).
ND-filter | Beweging van bladeren aan de boom of stromend water kan herfstfoto’s soms extra interessant maken. Als er echter veel licht is, dan zijn sluitertijden van 1/2s of langer - ondanks laagste ISO en kleinste diafragma - moeilijk te bereiken. Met een grijsfilter (ND-filter = neutral density) kun je overdag wel sluitertijden van meer dan een seconde bewerkstelligen. Het geeft stromende beekjes een mystiek karakter, egaliseert wateroppervlakken en veegt de wolken in een vage streep.
Spiegel | Hoewel paddenstoelen ook wel op ooghoogte op bomen groeien, staan de meesten toch gewoon op de grond. Een laag standpunt is dus vaak noodzaak, waarbij je echter zelden de onderkant van een paddenstoel kunt kaderen. Een spiegeltje kan de oplossing zijn om zo vanuit een verrassende invalshoek een klein stukje natuur op de foto te krijgen.

Opstelling met spiegeltje	Via spiegel met groen blad erboven	Via spiegel met roze blad erboven

Extra licht | In de natuur ben je overgeleverd aan het bestaande licht. De richting en stand van de zon verander je niet zomaar en ook een grauw wolkendek veeg je niet weg. Een goede voorbereiding in zonnestand (klik hier) en weersomstandigheden is dus altijd nuttig. Maar zelfs dan moet je de natuur nog wel eens een handje helpen. Zo kan een klein reflectieschermpje (of een stukje wit karton) schaduwen invullen en kun je met kleine speciale led-lampjes (Hama, Manfrotto) of in noodgevallen de Zaklamp app op je telefoon de ‘zon’ tijdelijk op een andere plaats laten schijnen. Vergeet ook niet dat je overdag kunt flitsen, maar zorg dan wel dat de flitser los van de camera is. Dit kan met een vaste flitskabel of draadloos. Met flitsaccessoires als een snoot of honingraat kun je bovendien het flitslicht mooi bundelen en richten.
Zeiltje | Herfstfotografie speelt zich vaak op de grond af. Met je goede kleren in natte bladeren of gras of op je knieën in de modder is niet echt aan te bevelen. Een klein zeiltje en zelfs een grijze vuilniszak kan veel gemak geven en laat je ongestoord met je onderwerp bezig zijn.
Kleding | Hoewel een waterdicht zeiltje voor het nodige comfort kan zorgen, is het niet onverstandig om ook over de andere ongemakken tijdens het fotograferen in het najaar na te denken. Het kan regenen, waaien en vooral ’s ochtends behoorlijk koud zijn. Er is speciale fotokleding verkrijgbaar. Zo hebben we laatst dat van StealthGear getest. Prima. Vergeet behalve kleding ook geen handschoenen mee te nemen en een goed paar waterdichte wandelschoenen aan te schaffen als je echt serieus aan de slag gaat.

Instellingen
De instellingen voor belichting, kleuren en scherpte hoeven in de herfst niet anders te zijn dan in andere seizoenen. Toch enkele gemeenplaatsen én aandachtspunten.
De belichting kun je wat ons betreft het meest flexibel regelen met Meervlaksmeting (Matrix/Patroon) in de Av-stand. Is een foto iets te donker of te helder, dan corrigeer je dat op basis van het histogram met de Belichtingscompensatie. Wees erop bedacht dat in bossen foto’s redelijk snel overbelicht zijn en dat gaat ten koste van contrast en kleuren. Dat wil je in de herfst natuurlijk niet en ben je niet zeker van de belichting, kies dan een stopje onderbelichting. Werk je vanaf statief en staat het onderwerp stil, dan zijn lange sluitertijden geen probleem en kun je zonder problemen een lage ISO instellen. Fotografeer je alles uit de hand, zet de camera dan in Auto ISO (met Av en Meervlaksmeting).
In tegenstelling tot de belichting is de registratie van de juiste kleuren minder eenvoudig. Normaal gesproken doet de automatische witbalans goed werk, maar kan in een bos de neiging hebben naar een blauwe kleurzweem, waarmee de warme herfstkleuren worden ‘afgekoeld’. Fotografeer je altijd in JPEG, kies dan een voorkeuze witbalans, zoals Daglicht. Wil je ultieme controle over de kleuren, dan is RAW het enige alternatief, zodat je achteraf niet alleen de witbalans, maar ook de verzadiging en de kleurtoon op 14-bits niveau kunt fijnregelen.
In veel gevallen kun je de scherpstelling overlaten aan de autofocus. Gebruik het middelste scherpstelpunt en herkader eventueel, zodat je altijd zelf controle hebt over wat scherp moet zijn in de foto. Staat de camera op statief voor een close-up/macro of voor het kaderen van het landschap, schakel dan over op handmatig scherpstellen en profiteer van Live view met 5x en 10x uitvergroting. Je kunt dan tot op de pixel scherpstellen. Gebruik bij landschappen een groothoek met een diafragma van f/11 of f/16. Ga je kleiner, dan wordt de foto optisch onscherp. Bij macro’s is f/2.8 wel erg mooi, maar geeft soms een scherptediepte van slechts een of twee millimeter. In die gevallen levert f/4 of f/5.6 betere resultaten en is in de achtergrondonscherpte toch nog de context herkenbaar.

Licht
In de fotografie draait alles om licht en dat is ook in de herfst het geval. Diffuus licht op een bewolkte dag is uitermate geschikt voor macrofotografie, maar zal de kleuren in het bos niet laten sprankelen. Daarvoor heb je de zon nodig en als deze uitbundig schijnt, dan worden de kleuren veel warmer en meer verzadigd. Hoewel het lage zonlicht in de vroege ochtend en de late namiddag voor schitterende taferelen kan zorgen, zal de ‘hoge’ middagzon het decor van herfsttinten prachtig doen oplichten. Een strakblauwe lucht is dan in perfect contrast met de felle geelschakeringen en zorgt zo voor mooie vlakverdelingen.
De zon speelt ook een hoofdrol als je je foto’s wilt larderen met tegenlicht. Als het zonlicht gefilterd wordt door een geelrood bladerdek en dit fungeert als onscherpe achtergrond, dan wordt elke onderwerp een sprookje met translucente lichtcirkels. Heb je met zo’n decor een paddenstoel in de zoeker van je camera, dan verwacht je dat er elk moment een kaboutertje het beeld ingelopen kan komen ;-). Houd er rekening mee dat de zon beweegt en dat een specifieke lichtval op een blad of paddenstoel maar amper een minuut hoeft te duren. Snel handelen is dus het credo.

Wil je niet afhankelijk van de zon, dan kun je overdag ook naar hartenlust flitsen of led-lampjes gebruiken. Wil je het licht echt kunnen sturen, dan moet de flitser los van de camera zijn en je moet het flitslicht kunnen bundelen met een snoot of honingraat. Als je met de belichtingscompensatie de achtergrond een paar stopjes onderbelicht en het onderwerp belicht met het flitslicht, dan kun je uitgebreid spelen met de helderheid van onderwerp-achtergrond. Is het resultaat met flitslicht soms verrassend, met led-lampjes zie je vooraf al hoe de belichting van het onderwerp zal zijn. Led-licht is echter minder intens en je werkt dan met langere sluitertijden dan met flitslicht. 

Bestaand licht	Flits schuin hoog achter	Led-lampje pal boven

Compositie
Voor herfstfoto’s gelden dezelfde compositie-‘regels’ als bij andere onderwerpen in de fotografie. Onderwerp uit het midden, regel van 1/3 en symmetrie zijn een goed begin voor een aantrekkelijke compositie en goede vlakverdeling. Maar bij close-ups van bladeren en paddenstoelen gaat het vaak om details en kun je veel varianten maken door uitgebreid te experimenteren met combinaties van standpunt-brandpunt. Van dichtbij met een groothoek levert een heel ander beeld op dan van veraf met een telelens. Aarzel ook niet om met je buik op de grond te liggen voor een laag standpunt. Merk op dat een klein stukje links-rechts of boven-onder met de camera een heel andere relatie tussen onderwerp en achtergrond kan opleveren en dus een heel andere foto. Zo kun je er voor zorgen dat je in combinatie met de achtergrondonscherpte een paddenstoel los kunt maken van zijn omgeving. We kunnen niet vaak genoeg benadrukken dat de achtergrond van een foto zeker net zo belangrijk is als het hoofdonderwerp.

Laag standpunt. Standaard achtergrond.	Iets naar achter en naar links.	Links/rechts tot lichtring achter blad.

Kijk trouwens ook eens omhoog, want daar is ook veel te zien als de zon door de bladeren schijnt of geelrode bomen in contrast zijn met een prachtige wolkenlucht.
Als je echt eens wilt experimenteren, zet dan de autofocus eens uit en draai het scherpstelpunt naar zijn kortste scherpstelafstand of naar oneindig. Het onderwerp wordt dan geheel onscherp, maar dat kan met tegenlicht en het grootste diafragma prachtige plaatjes opleveren. Mag het nog iets extremer, zet dan in de Av-stand het diafragma op f/22 of kleiner en de ISO op 100, zodat je in de lange sluitertijd die dan ontstaat (ca. ½ tot 1s) bewust met de camera beweegt of in- en uitzoomt.

Groot diafragma, handmatig onscherp	Veegbeweging tijdens lange sluitertijd	Gezoomd tijdens lange sluitertijd

Nabewerking
Wil je alles uit de kleuren en detail van een herfstfoto halen, fotografeer dan in RAW. In Lightroom kun je dan fantastische resultaten bereiken. Alle handelingen gebeuren in 14-bits helderheidbereik en zelden zal een kleur oververzadigd zijn of een helderheid overbelicht.
Staat je camera op JPEG, gebruik dan eens de beeldstijl Landschap. Dit pept de kleuren op en verscherpt de foto. Met Kleurtoon/verzadiging kun je vervolgens in Photoshop Elements de kleurtjes nog verder naar eigen smaak maken.

JPEG direct uit camera	RAW via Lightroom	Bewerkt tot schilderij

Conclusie
De herfst is een soort snoepwinkel voor de enthousiaste fotograaf. Kleuren en licht zijn dan prachtig en de natuur stelt dan zijn paddenstoelencollectie tentoon. Dus grijp je kans en ga lekker met je camera de natuur in.
En vergeet niet: je maakt geen herfstfoto’s om ze verder ongebruikt op je computer te laten staan. Zet ze in een eigen galerie op internet of anders op Flickr of Facebook. Maar wil je het echt goed doen, maak er dan een A3-vergroting, een fotoboek of een canvas van. Doen, want dan heb je er het hele jaar elke dag spontaan plezier van.

*kleinbeeld, 35mm eq = brandpunt op volbeeldsensor