Laatst kregen we van EOSzine-lezers Hans Berendschot en Jacques Willemen twee vragen over kleurtemperatuur en dat was voor ons reden om daar weer eens een artikeltje aan te besteden. Wat is kleurtemperatuur en hoe ga je om met menglicht?

Kleurtemperatuur?
Misschien is dit de eerste keer dat je de term kleurtemperatuur hoort en je zult je afvragen wat ‘warmte’ met fotografie te maken heeft. Kleurtemperatuur is een maat in graden Kelvin (= graden Celsius + 273) voor de kleur van het licht waaronder je fotografeert. Een waarschijnlijk gebruik je daarbij altijd al een temperatuur-aanduiding, zoals ‘warm’ voor geelachtig licht en ‘koud’ voor blauwachtig licht bij bewolkt weer in de winter. Omdat ‘warm’ en ‘koud’ behoorlijk subjectief zijn, heeft de wetenschap voor een eenduidiger maat gekozen en dat zijn dus graden. Ze hebben daartoe een zwarte ijzeren staaf verhit en bij een bepaalde temperatuur de kleur van het licht gemeten.

Bij 1000 K wordt de staaf donkerrood en naarmate de temperatuur wordt opgevoerd wordt het licht neutraler via oranjegeel bij 2500 K tot ‘wit’ bij 5000 K. Verhit je de staaf nog verder, dan wordt het uitgestraalde licht zelfs blauw. De oplettende lezer ziet hier weer een discrepantie met de gangbare terminologie, want het koudste licht (blauw) heeft de hoogste kleurtemperatuur. Onderstaand een lijstje met theoretische K-waarden voor de verschillende lichtbronnen, waarbij bij elke temperatuur een marge zit van minstens +/- 100, omdat bijvoorbeeld niet elke soort lichtbron exact dezelfde kleurtemperatuur heeft. Zo is van LED- of TL-verlichting een koele en warme versie verkrijgbaar.

Vraag Hans: hoe weet je als vrijetijdsfotograaf de kleurtemperatuur?
De kleur van het licht kan gemeten worden met een spectrofotometer. Er zijn maar weinig vrijetijdsfotografen die over zo’n meetapparaat beschikken. Toch wil je wel eens de kleurtemperatuur weten van een lichtbron of opname. Handig zou zijn als je de gekozen kleurtemperatuur door de camera gewoon in de Exif, in Photoshop of de RAW-converter zou kunnen aflezen, ook al heeft de camera op automatische witbalans gestaan. Helaas is dat niet mogelijk.

Wil je toch een concrete waarde, neem dan een neutrale grijskaart en zorg dat daar één enkele lichtbron op valt. Maak er een foto van en open de foto in Lightroom. Klik vervolgens met de witbalanspipet op deze grijze kleur. Je krijgt dan een getalsmatige aanduiding van de kleurtemperatuur en de kleurtint. Wij hebben dit voor verschillende lichtbronnen gedaan en in de onderstaande tabel zie je daarvan het resultaat. Zet je je EOS nu op de betreffende kleurtemperatuur, dan zal een neutraal grijs voorwerp ook redelijk neutraal grijs zijn op de foto. De waarden van rood, groen en blauw zijn dan (bijna) aan elkaar gelijk (=grijs).

Overigens zit er een behoorlijke spreiding in de kleurtemperatuur die je instelt op je camera (A), de temperatuur die Lightroom uit het RAW-bestand haalt (B) en de temperatuur die volgt uit het klikken op een neutraalgrijs element in de opname (C). Een voorbeeld: als de EOS 80D bij bewolkt weer ingesteld is op 7300 K (=A), dan is de waarde bij openen in Lightroom 7000 K (=B) en als je met het pipet klikt, wordt dat 7400 K (=C). Dit geeft aan dat de kleurtemperatuur in Lightroom slechts een indicatieve waarde is.

Welk vlakje is voor jouw op jouw beeldscherm 'echt' grijs? 

Vraag Jacques: hoe regel je de witbalans van je camera als een onderwerp langs links en rechts door een andere lichtbron wordt verlicht.

Het antwoord is simpel: dat kun je niet zodanig doen dat alle kleuren neutraal zijn. Theoretisch zou je bij een geleidelijk verloop van de ene lichtbron naar de andere een kleurverloopfilter kunnen gebruiken, maar dan moeten alle kleurtemperaturen van lichtbronnen en filters 100% bekend zijn. Misschien lukt dat in een studio, maar bij alledaagse onderwerpen niet. Of je maakt een witbalanstrapje van verschillende foto’s en je monteert de neutrale delen van elke foto samen tot één ‘kleurecht’ beeld. Leuk in theorie, maar praktisch bijna niet uitvoerbaar.

Hoewel menglicht problemen geeft voor een juiste witbalans, is het geen uitzondering. Stel dat je op een bewolkte dag in de huiskamer een halogeen lamp aan hebt, dan zal een onderwerp dichtbij de lamp in een andere kleurtemperatuur staan dan bij het vensterraam. Bovendien zal de ene zijde van een voorwerp anders worden verlicht dan de andere zijde.

Een bepaalde kleurtemperatuur instellen op de camera is dus niet de oplossing. Overstappen op RAW misschien wel. In Lightroom is het namelijk mogelijk om één of meerdere verloopfilters te trekken en daarbij steeds een verschillende kleurtemperatuur te kiezen. Eigenlijk net zoiets al het idee met de kleurverloopfilter, maar dan digitaal. Of je gebruikt een Aanpassingspenseel om lokaal de kleurtemperatuur aan te passen. Voor lokale spotlampen met een andere kleurtemperatuur kun je ook het Radiaalfilter gebruiken om dit te corrigeren. Wil je weten hoe deze filters werken om menglicht te corrigeren, bekijk dan de onderstaande tutorial.

Samenvatting
Kleurtemperatuur en witbalans zijn onlosmakelijk aan elkaar verbonden daar waar neutrale kleuren gewenst zijn. Met een grijskaart en Lightroom kun je enigszins inzicht krijgen in de grootte orde van de kleur van een bepaalde lichtbron.

In redelijk veel gevallen zul je fotograferen bij menglicht. Bij een kamer met aan de ene kant daglicht uit een vensterraam en de andere kant kunstlicht is dat duidelijk, maar ook door reflectie van gekleurde oppervlakken kan de kleur van het licht van een enkele lichtbron toch van kleurtemperatuur veranderen. Met een enkele instelling van de witbalans in je camera kun je dat niet oplossen, maar in RAW heb je in Lightroom al duidelijk meer correctiemogelijkheden.