Hoeveel artikelen en hoeveel video’s zouden er al gemaakt zijn over portretlenzen en welke de beste is? Ontelbaar. En met dit artikel wordt er dat weer eentje meer, want we gaan het over portretlenzen hebben. Echter niet met de bedoeling om ‘de beste’ te vinden, maar om overzicht te krijgen welk brandpunt je bij voorkeur moet gebruiken om een bepaald type portret te maken.
.
Brandpunt
In dit artikel worden brandpunten (f in mm) genoemd die betrekking hebben op lenzen bedoeld voor camera’s met een volbeeldsensor. Dit wordt ook wel het 35mm-equivalent genoemd. Je moet deze waarden door de cropfactor van 1,6 delen om het overeenkomstige brandpunt voor een APS-C camera te krijgen, waarbij je dezelfde beeldhoek ziet. |
 |
Lenstype voor portret
De klassieke portretlenzen hebben een vast brandpunt en zijn meestal behoorlijk lichtsterk (f/2 of groter). De geëigende brandpunten zijn 35mm, 50mm, 85mm, 135mm en 200mm, waarbij de middelste drie brandpunten het meest gangbaar zijn. Canon heeft in dit segment de volgende modellen:
Het is dus een breed scala aan portretlenzen voor de vrijetijdsfotograaf en professional in een prijsklasse variërend van 110 euro voor een EF 50mm f/1.8 STM via 1630 euro voor de nieuwe EF 85mm f/1.4L IS tot 6000 euro voor de unieke EF 200mm f/2L IS.
Lichtsterkte
Als we het over specifieke portretlenzen hebben, dan betreft dit vaak lenzen met een vast brandpunt en hoge lichtsterkte van f/2 of groter. Dat is interessant als je bij bestaand/continu licht creatief met kleine scherptedieptes wilt spelen. Wil je echter portretten waarbij het gebied van oorlel tot puntje van de neus (10 cm) scherp is, dan zul je toch moeten diafragmeren naar kleinere waarden. Een busteshot op 1,35m met een 85mm lens heeft pas bij f/7,1 de benodigde scherptediepte van 10 cm. Ook voor duo-portretten (reportage, bruiloft) heb je vaak een grotere scherptediepte (dus kleiner diafragma) nodig om beide gezichten in focus te hebben. |
Portrettype
Een foto is een portretfoto als er één of meerdere mensen (of dieren) op staan. Het model kan verschillende poses aannemen, zoals staand, zittend of liggend, maar een veelgebruikt onderscheid in portretfoto’s is gebaseerd op de hoogte van de gekaderde lichaamslengte. Voor het overzicht in dit artikel benoemen we hier de volgende portrettypen:
- Head shot
- Buste shot
- Half body
- Full body
Deze onderverdeling wordt geïllustreerd in onderstaande afbeelding en spreekt verder voor zich. Natuurlijk zijn er veel varianten op deze verdeling, maar deze types lenen zich prima voor het inzicht welke lens je voor wat voor soort portret kunt gebruiken.
Ons model
Een onmisbaar element in dit overzicht van portretlenzen is ons model. Een etalagepop van 1.75m. Omdat haar gezicht uitdrukkingsloos is en haar pose altijd gelijk, is ze perfect geschikt als educatief model. Je wordt niet afgeleid door haar blik of emotie en de focus ligt dus 100% op kleine veranderingen in belichting of vervorming. |
Afstand
In de keuze van de ideale portretlens, wordt als belangrijkste criterium vaak de vertekening van de lens genoemd. Zo zou een groothoeklens niet geschikt zijn voor een flatteus portret en worden een 50mm en 85mm als de ideale standaarden gezien.
De keuze van het juiste brandpunt heeft echter niet zoveel van doen met de vertekening, maar meer met de afstand tussen model en camera. Als je vanaf 2 meter een portret maakt met respectievelijk een 35mm, 50mm, 85mm en 135mm, dan krijg je natuurlijk een steeds kleinere uitsnede van het model, maar de verhoudingen van het gezicht zijn in alle vier de foto’s gelijk, omdat het namelijk de voorwerpsafstand is die het perspectief bepaalt en niet het brandpunt. In onderstaande afbeelding is een crop gemaakt van deze vier foto’s met alleen het hoofd en dan is duidelijk dat de gelaatsverhoudingen van het hoofd bij een 35mm nagenoeg gelijk zijn als bij een 135mm.
De vertekening van een 35mm wordt erg duidelijk als je op 45cm afstand van het model een head shot maakt. Je staat dan te dicht bij het model en er ontstaat een steil perspectief zoals elke groothoek dat doet dicht bij een onderwerp (bv. architectuur). Een 35mm -lens is dus niet geschikt voor een beeldvullend head shot vanwege de (te) korte werkafstand. Een model zal bovendien niet gecharmeerd zijn als de fotograaf met zijn camera zo vlak voor haar gezicht staat. De werkafstand is niet alleen van belang op korte afstand, maar ook op grotere afstand als je met een langer brandpunt bezig bent. Om een half body te schieten met een 200mm sta je op 5 meter van het model en dan is een spontane interactie erg moeilijk. Het ideale werkgebied van een portretfotograaf voor een solo- en duoportret ligt wat ons betreft tussen de 1 tot 3 meter als gewerkt wordt met een verticaal kader (portrait). En binnen dat gebied kies je het brandpunt om een head shot, buste shot, half body of full body te fotograferen.
Hoogte
Voor een portret van een of twee personen met een verticaal kader is het gebruikelijk om met de camera op ooghoogte van het model te werken of iets hoger. Bij 35mm tot 50mm kan dan bij een full body perspectiefverloop optreden (groot hoofd en kleine voeten), maar dat kan desgewenst iets rechtgetrokken worden in de nabewerking.
 |
 |
| |
|
Langste sluitertijd
Een portretfoto moet scherp zijn en één van de gevaren die op de loer ligt is bewegingsonscherpte. Door beweging van de camera, maar ook door het model. Probeer daarom sluitertijden te gebruiken korter dan 1/(2*f) (klik hier) en maximaal 1/100s. Want ondanks dat je bij kortere brandpunten en door beeldstabilisatie theoretisch met sluitertijden van 1/20s of zelfs langer zou kunnen werken, leidt een kleine beweging van het model dan tot onscherpte. Probeer bij een portretsessie zo veel mogelijk uit de hand te fotograferen, want dan ben je heel flexibel in standpunt en kadering en het houdt een sessie ook meer spontaan. Voor groepsfoto’s is een statief handig. |
Overzicht portrettype-lens
Met de vijf genoemde brandpunten hebben we van ons ‘model’ de vier verschillende portrettypen gemaakt. Per portrettype laten we de resultaten zien met een korte toelichting. Let daarbij ook op de relatieve verhouding van het hoofdonderwerp en de achtergrond op ca. 1 meter.
• Head shot
Voor een head shot zijn een 35mm- en 50mm- lens niet echt geschikt. De vertekening is aanzienlijk. Kijk maar een naar het voorhofd. Ook sta je veel te dicht op het model. Een 85mm is een grensgeval voor wat betreft afstand en de 135mm en 200m zijn zowel qua werkafstand als vertekening. Ideaal.
• Buste shot
Nog steeds is een 35mm-lens niet geschikt door afstand en vertekening. Een 50mm is redelijk vertekeningsvrij, maar je staat op minder dan een meter. Meer geschikt voor een buste shot zijn een 85mm- en 135mm-lens, terwijl de werkafstand voor een 200mm nog net binnen de 3 meter blijft.
• Half body
Een half body met een 35mm is een grensgeval, zowel qua afstand als vertekening, die onder andere zichtbaar is in de hoek en in de breedte van de taille. Die is smaller en heeft een sterker perspectiefverloop naar achter. Beter kun je voor een 50mm of 85mm kiezen. Je staat dan op respectievelijk 1,3m en 2,3m en de vertekening is verwaarloosbaar. Bij brandpunten langer dan 100mm wordt de werkafstand groter dan 3 meter en dat is dus niet ideaal.
• Full body
Voor wat betreft een optimale werkafstand (1,9m) zou je een full body portret kunnen maken met een 35mm lens. De vertekening is dan echter toch wel aanzienlijk. Kijk maar eens naar de voeten. Je kijkt er bovenop en lijken daardoor veel groter. Net zoals het hoofd. Een 50mm is dus meer geschikt voor een full body. Je staat dan op bijna 3 meter. Met een 85mm sta je eigenlijk al te ver van het model (4,75m) maar zou nog kunnen. Met een 135mm of 200mm is een full body alleen mogelijk als je buiten bent.
Inzetbaarheid lenstypen
• 35mm
Een brandpunt van 35mm vertekent op kortere afstanden behoorlijk. Je kunt met een verticaal kader op ongeveer 2 meter een full body fotograferen, maar dat wordt toch niet echt fraai. En voor alle andere portrettypen sta je veel te dichtbij het model.
Draai je de camera echter een kwart slag en ga je een meter naar achter, dan wordt het model weer hoogtevullend, maar met minder vertekening en zo wordt een 35mm-lens een uitstekende lens voor groepsportretten van vier tot acht personen of voor een full body met veel context. Je blijft dan met een werkafstand van 3 meter op gepaste afstand van het onderwerp, maar hebt toch nog een spontane interactie voor aanwijzingen en dergelijke.
• 50mm
Een 50mm-lens heeft het predicaat de ideale portretlens te zijn, maar bij een head shot sta je toch wel erg dicht op het model (55 cm) en is ook de vertekening duidelijk zichtbaar. De vertekening neemt af als je een klein stapje naar achter gaat (85 cm) voor een busteshot. Je bent dan net op de grens van de comfortzone van het model, dat wat ons betreft op minimaal 1 meter ligt. Voor een half body en full body is een 50mm wel perfect. Je staat dan op respectievelijk 1,3m en 3m, dus in het ideale werkgebied voor portretten en de vertekening is nagenoeg verdwenen.
• 85mm
Een ander veelgeroemd portretbrandpunt is 85mm. En dat is grotendeels wel terecht. Als je op een meter van het model staat, neem je met een verticaal kader een prima head shot. Het is niet vertekeningsvrij, maar kan de toets der kritiek goed doorstaan bij standaard gelaatsverhoudingen. Op 1,35m neem je een busteshot en ga je nog een meter naar achter (2,30m) dan heb je een half body in de juiste verhoudingen. Een full body met een 85mm-lens wordt lastig, want je staat dan bijna 5 meter van je model. De interactie is dan niet ideaal en ook moet de ruimte waarin je werkt deze afstand toelaten.
• 135mm
In het rijtje portretbrandpunten mag een 135mm niet ontbreken. Echt perfect voor head en buste shots. Geen vertekening en je staat op respectievelijk 1,50m en iets meer dan 2m. Ideaal voor optimaal contact met het model. Dat contact gaat enigszins verloren bij een half body op ruim 3,50m. Voor een full body met een brandpunt van 135mm moet je op ongeveer 8 meter van het model staan. Dat is alleen buiten mogelijk en leuk voor een candid, maar niet voor een portretsessie in de studio.
• 200mm
Een veelgebruik brandpunt voor portretten is 200mm, vooral omdat het aanwezig is op alle 70-200mm zoomlensvarianten en ook ongeveer overeenkomt met een 135mm op een APS-C camera. Een head en buste shot neem je bij 200mm op ongeveer 2 en 3 meter. Wil je echter een half body opnemen met een dergelijk brandpunt, dan sta je op 5 meter van het model en verlies je het onderling contact. Om over een full body maar niet te spreken, waarbij je bijna 13 meter van het model staat.
Overzicht portrettypen: welke lens op welke afstand
 |
 |
Samenvatting
De 'beste' portretlens bestaat niet. Punt. Van de genoemde vijf brandpunten is geen enkele lens perfect voor álle vier portrettypen. Een 85mm is daarvan wel het meest universeel als gekeken wordt naar minimale vertekening in combinatie met de optimale werkafstand (1 tot 3 meter). Wil je alle portrettypen kunnen opnemen met vastbrandpuntlenzen, dan heb je dus minstens twee lenzen nodig en zou je kunnen denken aan de combinatie van een 50mm en een 135mm, beide lichtsterk.
Als je echter op zoek bent naar één allround portretlens, dan moet je dus op zoek naar een zoomlens. Voor een volbeeldcamera is een EF 70-200mm dan heel geschikt voor het gehele portretscala, maar een EF-S 18-135mm f/3.5-5.6 voor APS-C spant de kroon als het gaat om in het gebied van 1 tot 3 meter alle vier portrettypen te kunnen fotograferen zonder vertekeningen. De lens is niet zo lichtsterk, maar bij langere brandpunten wordt een achtergrond op 1 meter achter het model toch nog behoorlijk onscherp.
